جستجو

تصرف عدوانی

تصرف عدوانی

مقدمه

در حقوق ایران، یکی از دعاوی شایع و مهم در حوزه حقوق مالکیت، دعوای رفع تصرف عدوانی است. این دعوا از جمله دعاوی ملکی بوده و به منظور حفظ حقوق مالکیت افراد و جلوگیری از تجاوزات غیرقانونی به املاک و اموال مطرح می‌شود. تصرف عدوانی به معنای تصرف غیرمجاز و بدون حق قانونی یک مال (معمولاً غیرمنقول) است که توسط فردی دیگر صورت می‌گیرد. در این دعوی، صاحب ملک یا دارنده حق تصرف، علیه شخصی که به‌طور غیرقانونی ملک او را تصرف کرده است، اقامه دعوی می‌کند. 

در قانون ایران، تصرف عدوانی نه تنها در حوزه حقوق مدنی به رسمیت شناخته شده، بلکه به عنوان یک جرم نیز تلقی می‌شود که بر اساس شرایط خاص می‌تواند مشمول مجازات کیفری شود. این مقاله به بررسی مفصل دعوی رفع تصرف عدوانی در قانون ایران، ارکان دعوی، مراحل رسیدگی به آن و تفاوت‌های حقوقی و کیفری این دعوی می‌پردازد.

مفهوم تصرف عدوانی

تصرف عدوانی به معنای تصرف غیرقانونی مال غیر توسط شخصی است که بدون اجازه مالک یا بدون وجود هرگونه حق قانونی اقدام به تصرف کرده است. واژه “عدوانی” نشان‌دهنده جنبه غیرقانونی و تجاوزکارانه این عمل است. 

به‌طور کلی، تصرف عدوانی زمانی تحقق پیدا می‌کند که فردی بدون داشتن سند رسمی یا اذن مالک، ملکی را در تصرف خود قرار دهد و از آن بهره‌برداری کند.

 تصرف عدوانی به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم می‌شود. 

در دعوی حقوقی، هدف از اقامه دعوی، بازگرداندن ملک یا مال به مالک اصلی و رفع تصرف غیرقانونی است، در حالی که در دعوی کیفری، هدف تعقیب و مجازات فرد متجاوز به عنوان یک مجرم است.

ارکان دعوی

برای اثبات و طرح دعوی رفع تصرف عدوانی، وجود سه رکن اساسی ضروری است: 

1. رکن مادی (وجود تصرف سابق): مالک یا دارنده حق تصرف باید اثبات کند که قبلاً ملک را در تصرف داشته است. این تصرف می‌تواند مستقیم یا از طریق نماینده قانونی (مثل مستاجر یا وکیل) باشد. تصرف سابق باید به‌نحوی باشد که جامعه و عرف آن را به‌عنوان تصرف مشروع و قانونی بشناسد. صرف ادعای مالکیت یا حق تصرف بدون اثبات عملی و فیزیکی تصرف کافی نیست.

 2. رکن عدوانی (غصب یا تصرف غیرقانونی): رکن دوم این دعوی، غیرقانونی بودن تصرف شخص متصرف است. به این معنا که شخص دیگری بدون داشتن حق یا اجازه قانونی، ملک را تصرف کرده و مانع استفاده مالک یا دارنده حق تصرف از ملک شده است. این تصرف می‌تواند با زور یا به صورت مخفیانه انجام شود، اما در هر صورت باید خلاف قانون و بدون رضایت مالک باشد. 

3. رکن معنوی (سوءنیت متصرف): سومین رکن، قصد و نیت فرد متصرف در تصرف مال غیر است. به عبارت دیگر، تصرف باید با علم و آگاهی از اینکه ملک متعلق به دیگری است و وی هیچ حقی نسبت به آن ندارد، صورت گرفته باشد. این رکن نشان‌دهنده سوءنیت و آگاهی فرد متصرف از تجاوز به حق دیگری است.

شرایط طرح دعوی

برای طرح دعوی رفع تصرف عدوانی، شرایطی باید رعایت شود تا دادگاه بتواند به این دعوی رسیدگی کند. این شرایط شامل موارد زیر است: 

  1. وجود تصرف قبلی مالک: برای اینکه دعوی تصرف عدوانی قابل طرح باشد، فرد مدعی باید بتواند ثابت کند که قبلاً ملک یا مال مورد نظر را در تصرف خود داشته است. تصرف می‌تواند به‌طور مستقیم توسط مالک یا به‌طور غیرمستقیم از طریق شخصی دیگر (مانند مستاجر) صورت گرفته باشد. 
  2. عدوانی بودن تصرف متهم: متصرف فعلی باید بدون اجازه مالک یا هرگونه سند رسمی اقدام به تصرف ملک کرده باشد. اگر فرد متصرف با اجازه مالک یا بر اساس سندی رسمی ملک را تصرف کرده باشد، دعوی رفع تصرف عدوانی قابل طرح نیست.
  3. نقض تصرف قبلی توسط متهم: فرد متصرف باید به نحوی عمل کرده باشد که تصرف قبلی مالک یا دارنده حق تصرف نقض شده و مانع استفاده وی از ملک شده باشد. این نقض می‌تواند با زور، تهدید یا هر اقدام غیرقانونی دیگر صورت گیرد.
  4. فقدان رسیدگی به مالکیت: دعوی رفع تصرف عدوانی یک دعوی مربوط به تصرف است، نه مالکیت. به عبارت دیگر، دادگاه در این دعوی به موضوع مالکیت رسیدگی نمی‌کند و تنها به بررسی وضعیت تصرف سابق و فعلی ملک می‌پردازد.
جهت مشاوره تخصصی
با وکیل متخصص دعاوی ملکی تماس بگیرید
تماس

مراحل طرح دعوی

طرح دعوی رفع تصرف عدوانی شامل مراحل مختلفی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود: 

1. تنظیم و ارائه دادخواست: اولین مرحله برای طرح دعوی، تنظیم دادخواست رسمی و تقدیم آن به دادگاه صالح است. در این دادخواست، مالک یا دارنده حق تصرف باید به صراحت ادعای خود را مطرح کرده و از دادگاه تقاضای رفع تصرف عدوانی و بازگرداندن ملک به تصرف وی را داشته باشد. 

2. بررسی و ارجاع دادگاه: پس از ارائه دادخواست، دادگاه مدارک و مستندات مربوط به تصرف سابق مالک و تصرف عدوانی متصرف را بررسی می‌کند. این مدارک می‌تواند شامل اسناد مالکیت، گواهی‌های رسمی و شهادت شهود باشد.

3. رسیدگی در دادگاه: دادگاه با حضور طرفین دعوی به بررسی مدارک و شواهد می‌پردازد و در صورت اثبات تصرف عدوانی، حکم به رفع تصرف و بازگرداندن ملک به مالک صادر می‌کند.
4. اجرای حکم: پس از صدور حکم قطعی از سوی دادگاه، در صورتی که متصرف از تخلیه ملک خودداری کند، مالک می‌تواند از دادگاه درخواست اجرای حکم و تخلیه ملک را به‌صورت اجرایی مطرح کند.

راه‌های اثبات دعوی

اثبات دعوی تصرف عدوانی یکی از مهم‌ترین مراحل در رسیدگی به این نوع دعاوی است. در حقوق ایران، اثبات تصرف عدوانی از طرق زیر امکان‌پذیر است: 

1. ارائه اسناد مالکیت: مالک می‌تواند با ارائه سند مالکیت یا هر سند دیگری که نشان‌دهنده تصرف قانونی او باشد، دعوی خود را اثبات کند. این اسناد شامل سند رسمی، قولنامه، اجاره‌نامه یا گواهی‌های مربوط به تصرف قانونی است.

2. شهادت شهود: یکی دیگر از راه‌های اثبات دعوی، شهادت شهود است. افرادی که شاهد تصرف قانونی مالک و تصرف عدوانی متهم بوده‌اند، می‌توانند در دادگاه به نفع مالک شهادت دهند.

3. گزارش کارشناسی: در برخی موارد، دادگاه ممکن است از کارشناسان رسمی دادگستری برای بررسی وضعیت تصرف و تعیین مالکیت قانونی ملک استفاده کند. گزارش کارشناسی می‌تواند به‌عنوان مدرک قوی در اثبات دعوی مورد استفاده قرار گیرد.

مجازات تصرف عدوانی

مطابق ماده 690 قانون مجازات اسلامی متصرف عدوانی به تحمل یک ماه تا یکسال حبس محکوم می گردد.

 

(( هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و‌زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلمستان‌ها،‌منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث‌ باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا‌ بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.

تبصره 1 – رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد.

تبصره 2 – در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.))

تفاوت دعوی تصرف عدوانی و خلع ید

یکی از پرسش‌های متداول در دعاوی حقوقی مربوط به املاک، تفاوت بین دعوی تصرف عدوانی و دعوی خلع ید است. این دو دعوی از جنبه‌های مختلفی متفاوت هستند: 

1. موضوع دعوی: – دعوی تصرف عدوانی مربوط به تصرف غیرقانونی و عدوانی ملک است، در حالی که دعوی خلع ید به منظور بازگرداندن ملک به مالک پس از پایان مدت اجاره یا قرارداد دیگر مطرح می‌شود.

2. رسیدگی به مالکیت: – در دعوی تصرف عدوانی، موضوع مالکیت مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و فقط به تصرف غیرقانونی پرداخته می‌شود. – اما در دعوی خلع ید، مالکیت به‌عنوان یکی از شروط اصلی برای طرح دعوی بررسی می‌شود.

دعوی رفع تصرف عدوانی یکی از مهم‌ترین ابزارهای حقوقی در حفظ و حمایت از حقوق مالکیت افراد در ایران است. این دعوی نه تنها در حوزه حقوق مدنی اهمیت دارد، بلکه در صورت وجود شرایط خاص، می‌تواند به‌عنوان یک جرم کیفری نیز مورد پیگرد قرار گیرد. در این دعوی، اثبات تصرف سابق مالک، عدوانی بودن تصرف متصرف و وجود سوءنیت از مهم‌ترین عوامل موفقیت در رسیدگی به آن هستند.

 

آخرین نوشته ها

حق کسب و پیشه

بیشتر بدانید

سرقفلی

بیشتر بدانید

اعسار از پرداخت مهریه

بیشتر بدانید

تصرف عدوانی

بیشتر بدانید

اشتراک‌گذاری این:

سلام

با افتخار گروه حقوقی عدالت ایران در خدمت شماست.

جهت ارتباط با ما کافیست تماس بگیرید.