دعاوی خانوادگی
دعاوی خانوادگی یکی از موضوعات حساس و پیچیده حقوقی است که در زندگی بسیاری از افراد تأثیرگذار است. در ایران، این نوع دعاوی تحت تأثیر قوانین اسلامی و قانون مدنی و مقررات فرعی دیگر نظیر قانون حمایت از خانواده قرار دارند و از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. دعاوی خانوادگی شامل مواردی چون طلاق، نفقه، حضانت فرزند، مهریه، اجرت‌المثل و… می‌شود. در این مقاله، به بررسی جزئیات این دعاوی و نحوه رسیدگی به آنها طبق قوانین جاری ایران می‌پردازیم.
انواع دعاوی خانوادگی
1. طلاق
- انواع طلاق در قانون ایران: در حقوق ایران، طلاق به دو دسته کلی “طلاق رجعی” و “طلاق بائن” تقسیم می‌شود. طلاق رجعی، طلاقی است که مرد می‌تواند در مدت عده به زندگی مشترک بازگردد، در حالی که در طلاق بائن، این امکان وجود ندارد و زن بلافاصله پس از صدور حکم، از قید ازدواج آزاد می‌شود. طلاق بائن خود شامل طلاق خلع، مبارات، طلاق زوجه نابالغ و… می‌شود.
- شرایط درخواست طلاق: در ایران، طلاق از سوی مرد نیاز به دلیل خاصی ندارد و مرد می‌تواند هر زمان که بخواهد، زن خود را طلاق دهد. با این حال، در صورت درخواست طلاق از سوی زن، او باید دلایل موجهی چون عسر و حرج، ترک انفاق، اعتیاد همسر و… را به دادگاه ارائه دهد.
- رویه‌های دادگاه: درخواست طلاق باید به دادگاه خانواده ارائه شود و معمولاً فرآیند صلح و سازش قبل از صدور حکم نهایی انجام می‌گیرد. پس از صدور حکم طلاق، زن باید مدت عده را رعایت کند که معمولاً سه طُهر است، مگر در موارد خاص.
2. نفقه
- تعریف نفقه: نفقه شامل تأمین هزینه‌های زندگی زن و فرزندان، شامل مسکن، پوشاک، خوراک و هزینه‌های درمانی است. در حقوق ایران، مرد مکلف به پرداخت نفقه زن و فرزندان است، مگر اینکه زن بدون دلیل موجه تمکین نکند.
- نحوه مطالبه نفقه: زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، نفقه گذشته و جاری خود را مطالبه کند. دادگاه پس از بررسی شواهد و مدارک، حکم به پرداخت نفقه می‌دهد. در صورت عدم پرداخت، زن می‌تواند درخواست توقیف اموال یا حتی جلب همسر را داشته باشد.
3. مهریه
- تعریف و انواع مهریه: مهریه مالی است که به محض عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می‌گیرد و زن می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. مهریه به دو دسته “عندالمطالبه” و “عندالاستطاعه” تقسیم می‌شود.
- نحوه مطالبه مهریه: زن می‌تواند از طریق دفترخانه یا دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه اقدام کند. در صورت عدم پرداخت، دادگاه می‌تواند حکم توقیف اموال مرد را صادر کند. در مواردی که مرد توانایی پرداخت مهریه را ندارد، می‌تواند درخواست اعسار کند که در صورت اثبات، مهریه به صورت اقساطی پرداخت می‌شود.
4. حضانت فرزندان
- قاعده کلی حضانت : در حقوق ایران، حضانت فرزندان تا سن 7 سالگی به مادر و پس از آن به پدر سپرده می‌شود، مگر اینکه مصلحت فرزند چیز دیگری را ایجاب کند. در صورت اختلاف بین والدین، دادگاه با توجه به مصلحت کودک تصمیم‌گیری می‌کند.
- تغییر حضانت: در مواردی چون ازدواج مجدد مادر یا اثبات عدم صلاحیت پدر، حضانت می‌تواند به والد دیگر یا حتی به شخص ثالثی سپرده شود. درخواست تغییر حضانت باید به دادگاه خانواده ارائه شود.
5. اجرت‌المثل
- تعریف اجرت‌المثل: اجرت‌المثل به معنای حق‌الزحمه‌ای است که به زن بابت کارهایی که در منزل انجام داده و به دستور همسرش بوده است، تعلق می‌گیرد. این مبلغ بر اساس عرف و شرایط هر پرونده معمولا با جلب نظر کارشناس تعیین می‌شود.
- مطالبه اجرت‌المثل: زن می‌تواند در زمان زندگی مشترک یا پس از طلاق، اجرت‌المثل خود را مطالبه کند. دادگاه پس از بررسی شواهد و نظرات کارشناسان، مبلغی را به عنوان اجرت‌المثل تعیین می‌کند.
6. تمکین و نشوز
- تعریف تمکین: تمکین به معنای پذیرش ریاست شوهر در زندگی مشترک است. این تمکین شامل تمکین خاص (روابط زناشویی) و تمکین عام (پذیرش اصول زندگی مشترک) می‌شود.
- نشوز و عواقب آن: نشوز به معنای عدم تمکین زن است. در صورت اثبات نشوز، زن حق دریافت نفقه را از دست می‌دهد و مرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه درخواست الزام به تمکین کند. در صورت عدم تمکین زن پس از صدور حکم دادگاه، مرد می‌تواند درخواست طلاق به دلیل نشوز کند.
قوانین مرتبط با خانواده در ایران
در ایران، دعاوی خانوادگی تحت مقررات و قوانین خاصی قرار می‌گیرند که به‌طور عمده در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده تعیین شده‌اند. این دعاوی شامل مسائل مربوط به ازدواج، طلاق، نفقه، حضانت، مهریه، اجرت‌المثل و موارد مشابه هستند. انواع مقررات مربوط به دعاوی خانوادگی در ایران شامل موارد زیر است:
1. قانون مدنی: این قانون پایه و اساس بسیاری از مقررات خانوادگی است و مباحثی مانند ازدواج، طلاق، نفقه، مهریه، حضانت، و ولایت را پوشش می‌دهد.
2. قانون حمایت خانواده: این قانون به‌طور خاص برای حمایت از حقوق خانواده تدوین شده و شامل مقررات مربوط به دادگاه‌های خانواده، صلاحیت‌ها، روند رسیدگی به دعاوی خانوادگی و نحوه اجرای احکام است. این قانون موضوعاتی مانند شروط ازدواج، نفقه، حضانت و سرپرستی را دقیق‌تر تنظیم می‌کند.
3. قانون آیین دادرسی مدنی: این قانون به نحوه رسیدگی به دعاوی در دادگاه‌ها، از جمله دعاوی خانوادگی، می‌پردازد و شامل مقرراتی در مورد نحوه طرح دعوی، ابلاغ اوراق قضایی، رسیدگی به دعاوی، صدور رأی و نحوه تجدیدنظر و فرجام خواهی است.
4. قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی: در مواردی که مربوط به پرداخت مهریه، نفقه یا سایر تعهدات مالی باشد، این قانون نحوه اجرای این تعهدات را تعیین می‌کند.
